Niektórym z nas zielnik kojarzy się z udręką ze szkolnych czasów. Dla innych zielnik to przydomowe grządki ze świeżymi ziołami i przyprawami. Zielnikiem może być również sklep zielarski. Co to właściwie jest ten zielnik?
Spis treści
Co to jest zielnik i do czego służy?
Najstarsza nazwa zielnika to hortus siccus oznaczająca suchy ogród. W Polsce utarła się nazwa zielnik, a po łacińsku herbarium. Jest to zbiór, prawidłowo rozpoznawanych, odpowiednio spreparowanych i zasuszonych roślin lub ich części. Służy on identyfikacji poszczególnych gatunków i odmian roślin. Jest to katalog zawierający nie tylko elementy morfotyczne roślin, ale również ich opisy. Jeśli mamy do czynienia z szeroko rozbudowanym zielnikiem to będziemy tam mogli znaleźć również zastosowanie, właściwości i działanie np. ziół leczniczych. Jednak podstawowymi informacjami na etykietach, zlokalizowanych przy danym egzemplarzu roślinnym, jest nazwa gatunku, data zebrania, miejsce zbioru oraz dane osoby prowadzącej zbiór. Dodatkowo obok zasuszonych elementów mogą znaleźć się poglądowe ryciny danego gatunku rośliny.
Zielniki prowadzone są w celach naukowych, badawczych. Stare herbaria, mające po kilkaset lat stanowią również wartościowy zabytek botaniczny. Dzięki nim możemy obserwować różnorodność roślin w obrębie tego samego gatunku, która zachodzi na przełomie dziesiątek i setek lat oraz uzależniona jest od danego obszaru. Wiekowe herbaria dostępne są w muzeach, ogrodach botanicznych i archiwach uniwersytetów. Muszą być one traktowane z wielką „czułością”. Odpowiednia temperatura otoczenia, wilgotność i światło gwarantują zielnikowi życie na wiele lat. Nieprawidłowe traktowanie ich, doprowadzi do powstania pleśni, grzybów, bakterii, które zniszczą eksponaty roślinne.
Poszczególne okazy roślin, uprzednio przygotowane, następnie zasuszone, umieszczone są na arkuszach papieru i zabezpieczone tak, aby nie uległy pokruszeniu lub nie wypadły z zielnika. Tradycyjnie, 100-200 lat temu rośliny suszone były między bibułkami, następnie konserwowane np. alkoholem lub roztworami rtęciowymi, by zabezpieczyć okazy przed szkodnikami. Następnie mocowane, jako wysuszone rośliny, do arkuszy papieru za pomocą nitek lub cienkich pasków papieru i kleju. W dzisiejszych czasach taką roślinną kolekcję przygotowuje i suszy się w nowoczesnych prasach o kontrolowanej wilgoci i temperaturze. Umieszcza się na papierze bezkwasowym, co zapobiega niszczeniu okazów zielnikowych i przykleja odpowiednim bezkwasowym klejem. Inną opcją są taśmy archiwalne, które mocują okaz do karty. Rośliny są również przechowywane w odpowiednich opakowaniach chroniących je przed wpływem światła i kurzem, temperaturą i wilgocią. Zarówno gotowe eksponaty, herbaria czy preparowane rośliny znajdują się w klimatyzowanych pomieszczeniach. Co więcej każdą roślinę, a raczej jej zdjęcie, nazewnictwo i wszystkie pozostałe informacje zapisuje się w cyfrowych bazach danych, by każdy zainteresowany hobbysta miał łatwy dostęp do zbiorów zielnikowych. Tak zachowane rośliny wciąż odgrywają znaczną rolę w przeprowadzaniu badań taksonomicznych i stanowią wartościowy materiał dla naukowców i pasjonatów botaniki.
Ilustrowane zielniki, bogate w ryciny, zbiory ilustracji, obrazów to ikonoteki. Zawierają one szczegółowe ryciny całej rośliny, wraz z jej niewidocznymi (na pierwszy rzut oka) elementami takimi jak np. korzenie, nasiona, pręciki, a nawet pyłek kwiatowy itp.
Najpopularniejsze zielnikowe rośliny i zioła
Na świecie istnieją setki tysięcy roślin, które można by umieścić w zielniku. Tworząc własny zielnik, należy zastanowić się do jakich roślin będziemy mieć w pierwszej kolejności dostęp. Bardzo dobrze wygląda, kiedy mamy kilka zbliżonych do siebie eksponatów, które możemy między sobą porównać pod względem budowy kwiatu czy wielkości liścia itp. Np. warto zestawić często mylone ze sobą gatunki: Mniszek lekarski i Mlecz polny lub Pokrzywa zwyczajna i Jasnota biała. Zdecydowanie łatwiej dostrzec różnice między nimi, kiedy widzimy je obok siebie.
Najłatwiejszym sposobem na podział gatunków roślin, może być posegregowanie ich na grupy:
Rośliny dziko rosnące np :
- Mniszek lekarski (Taraxacum officinale)
- Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica)
- Koniczyna łąkowa (Trifolium pratense)
- Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla)
- Babki lancetowata (Plantago lanceolata)
Rośliny ogrodowe:
- Róża (Rosa spp.)
- Fiołek trójbarwny (Viola tricolor)
- Nagietek lekarski (Calendula officinalis)
Rośliny leśne:
- Dąb (Quercus spp.)
- Brzoza brodawkowata (Betula pendula)
- Paproć (Pteridium aquilinum)
Trawy:
- Trzcina pospolita (Phragmites australis)
- Perz właściwy (Elymus repens)
Zioła przyprawowe:
- Mięta pieprzowa (Mentha piperita)
- Tymianek pospolity (Thymus vulgaris)
- Bazylia (Ocimum basilicum)
Rośliny wodne i błotne:
- Tatarak zwyczajny (Acorus calamus)
- Pałka wodna (Typha latifolia)
- Rzęsa wodna (Lemna minor)
Zobacz, jak łatwo zrobić zielnik w domowym zaciszu
Tworzenie własnego zielnika może być fascynującym i wciągającym zajęciem. Rośliny do zielnika można zbierać w zasadzie w ciągu całego roku. Na wiosnę warto zbierać gatunki wczesno kwitnące oraz młode liście i pędy, latem dostępne są kwiaty, zioła, nasiona i owoce oraz pełne liście. Jesienią spotkamy piękne, barwne liście i owoce, a zimą – gałązki, pąki i choć jest ich ograniczona ilość, to również gatunki roślin zielonych przez cały rok. Na zbiór warto wybrać się przy suchej i słonecznej pogodzie.
Zebrane rośliny należy oczyścić z uschłych lub zgniłych części. Następnie każdą z osobna ułożyć na płasko na bibule, arkuszu papieru lub chłonnej gazecie, przykryć drugim arkuszem. następnie umieścić w prasie lub między stronami ciężkich książek, tak aby się zaprasowały. Zostawić do czasu aż wyschną. Co jakiś czas zmieniaj arkusze na nowe, by nie dopuścić do gromadzenia się wilgoci i powstawania pleśni.
Po wysuszeniu każdy z okazów przyklej na odrębnym grubszym arkuszu. Takie karty z zielnika należy następnie spiąć lub zszyć ze sobą. Można także użyć skoroszytu, bloku czy zeszytu z grubymi kartkami. Rośliny naklej za pomocą cienkiej taśmy lub nitek. Dla zabezpieczenia materiału roślinnego możesz pokryć je folią spożywczą lub umieścić arkusze w foliowych „koszulkach”.
Każdy z egzemplarzy roślinnych, powinien mieć swoją etykietę z informacjami: nazwa polska, nazwa łacińska, miejsce występowania i data zbioru, dane zbieracza. Warto również dodać informacje na temat właściwości leczniczych, jeśli mamy do czynienia z ziołami. Jeśli chcesz bardziej rozwinąć swoją zielarską fantazję, możesz dodać informację jakie przetwory możesz sporządzać z danego gatunku i surowca zielarskiego, przykładowo z kwiatostanu rumianku należy przygotować napar, z kory kasztanowca odwar, z ziela dziurawca nalewkę, a z liści aloesu sok.
Jeśli doszedłeś do tego momentu, to znaczy że mocno się napracowałeś. Przygotuj także elektroniczną bazę danych, zapisz zdjęcia cyfrowe, aby Twoja praca nie poszła na marne. Zielnik przechowuj w suchym miejscu. Od czasu do czasu sprawdź, upewnij się, że żaden z okazów nie pokrył się pleśnią, a na folii ochronnej nie zebrały się drobinki wody. Do herbarium warto dodać nazwę własną. Dla przykładu Zielnik Jagi to nazwa własna mojego zielnika z ziołami, który przekształcił się w sklep zielarski on-line i który to nazywa się właśnie Zielnik Jagi. Może i Ty rozwiniesz swój zielnik w coś większego np. pracę badawczą, książkę, herbaciarnię lub zupełnie coś innego. Powodzenia!
Podobne:
Rabaty ogrodowe przed domem – pomysł na piękny ogród przez cały rok!
Co zrobić, aby pelargonie obficie kwitły?
Jesień to idealna pora na sadzenie krzewów w ogrodzie. Czy wiesz, jak to zrobić?
Jeżyna bezkolcowa — dlaczego warto ją uprawiać?
Jak sprawić, aby Twój dom był jasny i piękny
Zasłony na taśmie – sprawdź jak szybko i łatwo zmienić aranżację okna!
Jak prawidłowo przygotować ogród do sezonu jesiennego? Podpowiadamy!
Jak zrobić krochmal – co warto wiedzieć?
